اسلام آباد: د اپريل په مياشتي کې په روښانه ورځ،د خيبر پختون خواه ولايت د زيده د کوچنې کلي کوچني سړکونه،د مردان ښار څخه د يو ساعته موټر چلولو لري دی،د کلي د خلکو سره وجنګيدل.د تيرو دوو ورځو لپاره،پاکستنيان—- د سياستوالو نه تر مدنيفعالو او عامو خلکو—- د يو ځوان مشال خان مرګ غندلو او او د هغي په اړه يې خبري کولي.هغه د عبد الولي خان په پوهنتون کې د خپلو زده کونکو د يوې ډلي لخوا په بريد کې ووژل شو،هغه ادعا وکړه چې هغه د سپکاوي ژمنه کړه ده
په زيده کې احتجاج يوه نادر نندارتون وه.ځائي خلکو د مذهب په نوم د يو ځوان سړي د ناحق وحشي وژنې په وړاندې نعيمونه وغوښتل.ريلي، د ځاي خلکو،سياسي کارمندانو،زده کونکو،ښونکو او د مدنې ټولنې مختلف ډلو څخه جوړه شوي وه،د هغوي غندنه يې وکړه.د کلي په عمده بازار کې لاريون کونکو مظاهره کونکو”د بيګناه مشال لپاره عدالت “ او”د مذهبي افراطيت لپاره نه “
که څه هم د پاکستان په لاهور، اسلام آباد او کراچي په ګډون په لويو ښارونو کې د سپکاوي خلاف احتجاجونه شوي،په دې کې د عامه او غير محافظه کار سيمه کې د سپاکوی په تور د کوم چه په ملتړ کې د کليوالي او محافظه کار سيمې په اړه عمومي مظاهري شتون نه لري
د کلي يو ځوان اوسيدونکي احمد خان وويل” د لومړی ځل وه چې د خيبر پختون خواه ولايت په داسې کلي کې،خلک د سپکاوی د قوانينو خلاف کارکوی او د تورن کسانو په وړاندې د زور زياتي غندنه کوي.دوي د مشال خان د کورني سره ملتړ څرګنده کړو “ .هغه زياتوي”ده سخته ده چې خلک هڅول چې د مذهبي ځورونې په وړاندې ودريږي “ .خان وائي چې مذهب د بحث يوه حساس موضوع ده او اکثره خلک به د هغه چا په باور چې د کفر په تور تورن وي،په حقيقت کې به د اعتراض وړ وي،په ځانګړې توګه چيرته چې يو عالم ورته وواي
غلام سرور چې په پښور کې په مکتب کې ورزده کونکي دي او عوامي نيشنل ګوند سره تعلق لري،چې يو سيکولر او سوشيالسټ ګوند دي.هغه د مشال کورنی پيژني او مظاهري ته د ورتلو مقصد د هغو ملتړ وو.هغه د پيښور نه راغلو چې د يوه نيمي ساعت په مسافت دي.هغي وويل”خلک د مذهب په نامه قانون په خپل لاسونو کې آخلي او دولت يې په سخته توګه خپل عملونو ته غبرګون ورکوي.داسي ښکاري چې زموږ دولت په ټولنه کې د افراطي ډلو په مخ نيولو کې پاتې راغلي.هغه څوک چې د مذهب په نوم تاو تريخوالی راولی،په خاصه توګه د سپاکوي د قوانينو په اړه ناوړه ګټه آخلي “ هغه وويل”دا سې مذهبي افراطيت ډلې د ټولنې پر مختيايي غږ په نښه کوي لکه د مشال په څير چې ډير فعال او په دين باندې نيوکه،کوم چې جرم نه دي “
سرور وائي”يو مذهب هم دا داسي وحشي تاوتريخوالي اجازه نه ورکوي.مشال تړل شوي و.څوک هم د اختيار نه لري چې قانون په لاس کې واخلي او که څوک د سپاکوي په تور تورن شي،د هغي لپاره خپل قانون موجود دي “
مشال خان او د هغه کورنی د هغه په کلي کې د زده کړي او د مهمو مسئلو په اړه د ژور فکر له امله پيژندلی شي.د هغه پلار اقبال يوسفزئي،د هغه د پرمختللی شعرونواو سوشياليسټي نظرونو لپاره پيژندل شي
مشال خان د يوسفزئي قبيلي سره تعلق لرلو،د هغي کورنی ډير نرم پس منظر لري. د روسيا په Belgorod shukhov state technology university کې سول انجينرنګ وئيلی وو. دهغي پلار وويل چي مشال خان د انجينرنګ نه مطمئن نه وو.هغه څه چې وا مقايې غوښتل يو فکري تعقيب وي.مشال په ژور ناليزم باندي پريکړه وکړه
د هغي پلار وويل”هغه غوښتل فکر وکړئ، ليکل او پلټنه وکړئ.له هم دې امله هغه موږ ته وويل چې هغه د ژورناليزم ذده کړه د يو کار په توګه ذده کوي “هغي وويل”هغه خورا روښانه او اراده وه او موږ محدوديتونه سره د خپلو ذده کړو ملتړ کوو “
د هغه ښونکو او د ډيپارټمنټ مشر په ګډون ۲۵ کلن مشال خان د عبدالولي خان پوهنتون(AWKUM)ژورناليزم څانګې يو عادي ذده کونکی و.پراچه وويل”مشال يو ښه ذده کونکې وه چې پر مختللي فکر يې کوي.هغه تل د هغه په شا وخوا کې د مسئلو او ستونزو په اړه خبرې کولې؛ هر څوک چې د خپلو دندو لپاره مسئوليت لري او د نورو ښونکو په ګډون يې پوښتنې کولي.هغه غير معمولي ذهين، صادقانه او د اعلی درجي والا وو “ د څانګي مشر په غم ناسته کې وويل” مګر هغه هيڅ کله هم فکر نه کاوه چې هغه د انديښنو او پوښتنو عادت او فکر کولي شي هغه د سپکاوي تور وګرځوي.موږ د هغي لخوا داسي هيڅ نه دي اوريدلي.داسې ښکاري چې د سپاکوي ادعا د هغه په وړاندې کول شوې وه چې د مذهب په نوم تاوتريخواليوکړه شي “
د اپريل د ۱۳ نيټې په ماسپښين کې،په سلګونه ذده کونکي او د پوهنتون ځينې کارمندانو د مشال په هاسټل نمبر۱ کې د هغې د کوټې دروازه ور ماته کړه.دوی يې د دريم منزل څخه د هاسټل اصلي دروازې ته وسوځاوه.دوی مشال خان د سيړهيو سره پراته په ګل پټونو وويشتل چې د هاسټل د دروازو په غاړه کې و.
تورن د تصميم نيولو ادعا کوي چې هغه په اسلام او پيغمبر محمد باندې باور نه لري.زده کونکي د څانګي څخه راټول شوي وو .چې دوی واوريدل چې مشال په اسلام سره غږيده او غوښتل يې ،چې له هغه څخه و پوښتل هغه په ادعا کې وويل وضعيت هغه ځای ته ورسيدو چيرته چې يوځل د هغه په لټون کې د مشال کېښودل شوی
يو له لنډ ويډويو کلپونه څخه، د مړينې وروسته په ټولنيزو رسنيو وويشل شو،ذده کونکي يې وښودل،چې په لاسونو کې لرګې آخيستي وو او په بي رحمه توګه يې مشال وهلو.کلپ څرګنده وي چې يو ګوټ يې د هغه وژنې وروسته د هغه مړی ګوزار کړ او ويې وهل. په يو بل ويډيو کلپ کې، چې په ټولنيزو رسنيو وويشل شو،بريدکونکي ښکاره وي چې يو بل ته مبارکې ورکوي او د هغي په مرګ خوشحالي څرګنده وي او د يو بل سره لوځ کوي چې د اصلي ککړ کسانو نامونه به پټ ساتو. د پوهنتون کارکونکي ادعا کوي څه نور ويډيو ګاني ښکاره کوي چې د پوليس چارواکي او د پوهنتون خپل امنيتي کارکونکي هلته ولاړ و چې کله هغي ډلي په مشال خانبريد وکړو او هغه يې مړ کړو.
د پاکستان د کفارو قانون د بر طانوي استعمار څخه چې په هند برصغير کې په ۱۸۶۰ کې پيژندل شوی و.دا د مذهبي احساساتو او د مذهبي ځايونو حرمت ساتلو لپاره رامينځ ته شو.په کال ۱۹۸۲ کې جنرل ضيا الحق،په وخت کې په دي قانون کې بدلون وکړه شو او د قران بي حرمتي کولو سزا يې د ټول عمر زندان وټاکلا.څلور کلنو ورستو ،جنرل ضيا د پيغمبر په شان کې ګستاخي کونکي ته د عمر سزا هم شاملا کړه.په ۱۹۹۱ کې د نواز شريف حکومت لاندې، د پاکستان وفاقي شرعي محکمه د پيغمبر محمد د نوم بي حرمتي باندي د مرګ سزا لازمي حکم ورکړو
پيټر جيکب، يو څارونکي او ليکوال،چې پخوا يې د عدالت او سولې لپاره د ملي کميسون مشري کوله،د چرچ چلولو اداره په پاکستان کې د کفارو په قوانينو تمرکز لري، وائي” د سپکاوي د قوانينو ډيری ناوړه ګټه آخيسته.د ۱۹۸۰ د لسيزي په اوږدو کې د نظامي ډيکټيټر ضيا الحق په وخت کې د تعديلاتو وروسته ليدل شوې وه “ هغه وائي”موږ مذهبي پوهان د تاوتريخوالي د مخنيوي لپاره د دې قوانينو څخه کار اخلو او خلک د قوانينو له مخې د قضيې په واسطه د مذهب په نوم ترتيبوي “
“په ۲۰۱۰ کې په حيدر آباد ښار کې يو ميډيکل ريپ لخوا يو ډاکټر هغه وخت د سپکاوي تورن شو چې کله هغي د يو ميډيکل ريپ کاروباري کارډ و غورځولو.هغي ميډيکل ريپ وويل چې د هغوي اول نوم محمد دي،ځکه هغه ډاکټر ګستاخ دي. مقدمه درج کړه شوه او هغه ډاکټر ونيول شو “
جيکب وويل چي،که سپکاوي د پيښو شمير د ۱۹۸۰بدلونونو اول په لسګونو وو نو د بدلون وروستو سلګونو ته ورسيدو.هغه زياتوي چې د دي قانون بدلولو په اړه که څه ګامونه اخيستل شي نو د مذهبي ډلو لخوا مظاهري او هړتالونه پيل شي
ريما عمر،د عدليې نړيوال کميسيون لپاره د سوئيلې ايشيا قانوني مشاور، وائي” په پاکستان کې،د سپاکوي تورونه په خلکو باندې د بريد کولو لپاره د يوې وسيلې په توګه کارول کيږي “ دا د غوا په وژلو او په هند کې د غوښينو تو رونو ته ورته دی.ډيری وختونه دا تورونه په نښه شوي،لکه څنګه چې د مشال په قضيه کې موندل شوي.که چيرته د سپاکوي ثبوت ښکاره نه دی)يا کوم خلک چې د کفر په توګه پوهيږي لکه د سلمانتاثير قضيه،د پنجاب پخواني والي،چې يوا عيسائي مير منې په لړ کې د غلطی او اعدام په تور محکوم شوي وو( د دې ډول تاو تريخوالي لپاره خوارا څرګندونې نشته.موږ يا هم خاموش وګورئ د کوم چې د تاييد منعکس کولی شي يا د تاو تريخوالي غندنه کولي شي.هغه زياتوي” مګر له دي کبله چې ډيری وختونه ځواکمن ګټو شتون لري چې په حرکت کې ښکيل او متحرک کيږي،چارواکي هم د تاوتريخوالي مخه نيولو کې پاتې راغلي، او لکه څنګه چې موږ په پاکستان او هند کې ليدل کيږو،مرتکبينو تعقيب او مجاوزان کوو “
د دې تاو تريخوالی د حل لپاره ځينې هڅې شوي دي.د داسي جرم په ښکاره توګه د ترهګری ضد عمل کې شامل شوي.سږ کال)۲۰۱۷( کې،چې د دريو کلنو بند محکوم شوي.داسې قوانين هم شتون لري چې د پوليسو افسران يې مسوليت لری چې د دوی د ژغورلو او ګرځيدلو لپاره د دوی په دنده کې بې پروايي دي
عمر وويل چې د کفارو د قانون پلي کولو په لاره کې د ناوړې ګټې آخيستلهم شتون لري” سپکاوي څه دي؟ د هغه سوال دي چې په تيرو ديرشو کلنو کې زموږ عدالتونه په خپله فقه کې ځواب نه دي موندلي.د متن ناباوره ټولو کړنو اجازه ورکوي لکه د کفارو قانون پوښتنا کول؛د اسلامي عقيدې ځينې اصولو د پام وړ تناسب،د سپڅلی پيغمبر نوم په جامو او نورو باندېليکل تر تعقيب الندې ونيول شي.پخوانی قاضي په عامه توګه اتسلال کړی دی چې حتی د هغه ميوه چې د پيغمبر په واسطه د کفر په څير ناپاپهڅرګندوي، د اعدام مجازاتو لپاره مسؤليت لري “
هغي وويل”د هغه څه دي چې د کفارو قانون په منلو سره ناوړه ګټه پورته کوي،او هم ده ډول د دې اجازه ورکوي چې د خلکو تورونه په غلطو تورونو کې وکاروي او حتی پر دوی بريد کړي “ .هغه زياتوي”له بده مرغه موږ تقريبا د پارليمان لخوا،نه ديني عالم،نه رسنی او حتی قاضيانو ته د قانون او اصلحاتو په اړه هيڅ پر مختګ يا بحث نه کوو. او تر هغه چې د پوښتنه به په نښه نه شي،د تاو تريخوالی قوانين د غلط استمال به روان وي “
د مشال خان مړينه، دپاکستان تلويزون په چينلونو ډيری مناظرې شتون لري چې د سپکاوي څخه ناوړه استفاده کوي؛ د مدنی ټولنې ګروپونو مظاهرهوکړه او د بيالبيلو خلکو څخه ډيری خلک د مشال خان کورنی سره يو ځای والی څرګندوی.د ۲۰۱۷ په اپريل کې په جيو تلوويزون کې په يوه نندارتون کې،د مشال خان ښوونکو څخه يې د هغه د محصلينو د سختو مړينو لمړنی يادونه وکړه
[https://www.geo.tv/latest/138460-Teacher-resigns-apologises-to-nation-for-failure-to save-Mashal] د هغه ښوونکی ضيا همدرد وايي”زما په تيليفون کې د مشال متناسب دی چې هغه بې ګناه ؤ او دا د ځينو عناصرو له خوا جوړه شوې وه “ . په داسې حال کې ژړل او ويره يې کوله چې هغه د خپل روښانه ذده کونکي په ژغورلو کې پاتي راغلی.هغی وويل”زه د مشال مور او پلار نه معافی غواړم.زه د هغې په نظر کې نيولو سره،يوازينی يم چې د انسانيت په توګه په مشال پوهيدم.هغه په سوشلزم او صوفي ايزم کې ليوالتيا درلوده.هغه د کارل مارکس کار ذده کړی: هغه د هغي په څير نه وو”ما هيڅکله هغه د کتاب هسي نه ليدلی.زه اکثره د خپل کور څخه کوله او موږ روانه بحثونه درلودل:هغه غوښتل د فلسفه په اړه نور معلومات و مومئ “
په داسې حال کې چې د کليوالو او پراخه خلکو ممکن د مشال مړينې په اړه د بې ساري ملګری په ځواب کې ووايه،د مشال مړينه پخپله د داسي ډلو له لاسه د مرګ ډيری پيښي ليدلی دي او په خصوصی توګه په وروستو کلنو کي د سپکاوي په نوم
د اسلام اباد د تحقيق او امنيت مطالعاتو مرکز) سي آر ايس ايس( د فکر کولو تينک ټينک په وينا، چې په افراطيت باندې تمرکز کوي،له ۷۰ څخه زيات وګړي د توقيف په تورونه د ۲۰۰۵ څخه تر ۲۰۱۷ پورې وژل شوي دي.د پاکستان په شمال کې، د مشال مرګ يوه هفته وروسته د چترال په سيمه کې يوي ډلي د سپکاوي په تور يو ذهني ناجوړ د مرګ هسه وکړه. خو يو محلي عالم چې د ډلي ارادې په اړه خبرداری ورکړ،تورن په چټکه توګه ژغورل او د محلي پوليس سره يې مرسته وکړه
وروسته د مئي مياشتي په پای کې،د بلوچستان واليت لسبيله په ولسوالی کي هم د تاوتريخوالي رامينځ ته شوه،پوليسو د منلو څخه ډډه کوله چې د منلو وړ شکمنشخص اولس نه راوړي. د پوليسو په وينه،محلي سوداګر خاوند پرکاش کمار باندي تور ولګيدو چې هغي په وټس ايپ باندي د سپکاوي مواد ښپور کړي دي.په سوشل ميډيا ښپاره ويډيو ښکاروي چې په سلګونو خلکو د پوليسو مرکز ته باهر احتجاج کولو، او يو دينی عالم په خپل بيان کې پوليسو ته خبرداري ورکوي چې تورن کس خلکو ته په حواله کړي
د ۲۰۰۹کال د اګست په مياشت کې تر ټولو ډيری بيلګه را مينځ ته شوي کله چې د تاو تريخوالي په يوه پيښه کې په زرګونو کسانو د مرکزي پنجاب په ګوجره ښار کې د عيسيائيانو په وداني بريد وکړ.دي ډلي کورونو ته اورونه واچول او د يوي کورني اووه کسان ووژل شول او اوور يي ورته واچولو. د تور لګول د عيسائی ټولنې ځينې ماشومان وو چې په نږدي کلي کې د ځينو پاڼو مقالو څخه په ځينو لوبې کولې.وروستي،حکومتي کميسيون د بريد پلټني وکړي او د امنيتي اداري ناکامي يي څرګنده کړه
په ۲۰۱۲ کې،په سوئيلی پنجاب بهاولپور سيمه کې په زرګونو خلکو يو زهنی معذور کس په وهلو مړ کړو، او روستو د هغي جسد يي وسوځولو،په تورن کس د قران پاک د سپکاوي تور وو.بريد کونکو د پوليسو په مرکز بريد وکړو او تورن کس چې د پوليسو په مرکز کې د پلټنو لپاره موجود وو هغه يي په خپل توقيف کې واخستلو.
د پاکستان د بشري حقونو کتونکي سره قانوني سلاکار سروپ اعجاز وائي” د حقيقت په ټولني کې راڅرګنديږي چې په ډيرو موقعو د سپکاوي د قانون غلط استمال کيږي.هغه څه چي بايد پوه شي هغه مهال د مشال په قضيه د دې قانون يوه لويه بيلګه وه چې د قربانی کولو او ځورونې لپاره کارول کيږي.دا يو لوی بدلون لپاره د حکومت او سياسي ځواکونو لخوا رهبري کيږي “ هغه زياتوي”د مشال وحشي مرګ د سپکاوي د قوانينو د ناوړه ګټې اخيستنې د تاوتريخوالی او وحشت پايلو په چټکه توګه روښانه کړی “
هغي وويل” حقيقت دا دی چې سپکاوی د تاوتريخوالی او د پرمختللي غږونو په وړاندې د وسيله په توګه کارول کيږي او شخصی دليلونو لپاره ډيري خلکو ته ښکاره کيږي او اميد لري چې د کولی شي يو صادق ملي خبرو اترو او په پای کې اصالحاتو ته وده ورکړي “اعجاز زياتوي چې اصلي ننګونه د خلکو ذهنونو بدلول دي
په جون کې،د ۱۳ غړو جوائنټ انوسټي ګيشن)جے آئي ټي( لخوا راغونډ شوي راپور چې د مشال په وژنه کې يې تحقيق کړي وئيلي چې په پوهنتون کې يوې ډلې د مشال پر وړاندې يو متحد هڅه وه چې د هغه د کفر په تور تورن کړی.جے آئي ټي وويل چې هيڅ نه شو تر لاسه چې مشال سپکاوي کړي وه.د جے آئي ټي راپور په وينه مشال په پوهنتون کې د محصلينو يو شمير مشرانو ته ګواښ و،راپور وائي”مشال په پوهنتون کې د ذده کونکو د حقونو په اړه هم غږيدلی وو او حتی پوهنتون کې د نوي مرستيال)وي سي( دا واکمنی ګمارلو ننګونه وکړه تر څو ډاډ تر لاسه کړيچې ذده کونکي کولی شي خپلی درجې درک کړې،کوم چې د وي سي لاسليک پرته ممکنه نه وي “ راپور کې راغلي دي چې د خيبر نيوز سره په مرکه کې مشال خان د پوهنتون د چارواکو نيوکه کړي وه.د جے آئی ټي راپور دا هم وليدل چې ځائي پوليس د بريد کونکي ډلي په تمکولو کې پاتي راغلل
د زيده کلي کې،اقبال يوسفزئی دا عدالت په تمه دي چې تر سره کيږي.هغه وويل چې دا به دا ټول تولنيز لپاره د مثبت بدلون کار وکړي.هغه وويل” دا دقيقه او د ټولنې برخې تعريفوي— له اشخاصو سره— بايد ددې ټولنيز لامل لپاره ودريږي. دغه د انصاف په لور اول ګام دي او مخکي نور منزل پاتي دي.موږ ته په کار دي چې دا ذهن بدل کړو “.که نه نو موږ به دير زيان وکړو.”زه د يقين لرم چې دا زما زيان نه دی بلکي د زموږ د ټولو نقصان دي.اوس موږ بايد يو ځل ودريږو او د غم زموږ په ځواک کې بدل کړو “
