سوات: د مدني ټولني استاز وائي،د ۲۰۱۳ د معلوماتو قانون چې ښاريانو ته عوامي کاغذونو او ريکارډ ته د کتلو اجازه ورکوي تر اوسه پوري د واليتي کنټرول لاندي قبائلي سيمو(پاټا) ته نه دي غزيدلی.په اساسی قانون کې د تسليم شوي معلوماتو په آيئن کې د اتباعو اساسي حق څخه سرغړنه ده
پاټا اوه ولسوالي ،سوات،دير،مالاکنډ ، شانګله,چترال ،بونير او کوهستان لري.هر يو قانون چې پاټا ته پراخ کيږي د ولايت خيبر پختون خواه (کے پی) ګورنر نيغ په نيغه او د صدر پاکستان په منظوري سره راځي
د سوات ټولني سوات سول سوسائټی نيټ ورک غړي حاضر ګل د قانون پاټا ته پراخ کولو په اړه د کے پی مشر وزير پرويز خټک سره کتنه کړي وه.هغه په ۲۰۱۳ کې بيرته هغه غوښتنه وکړه چې د پروژې په اړه د کے پی کوچنيو او منځينو شرکتونو محدوديت الندې د معلوماتو غوښتنه وکړي
ګل وويل”په سوات کې د تيرورزم ليوه ورسته، د پرمختګ ډير کارونه پيل شول او خلک د دي کارونو معلومات غواړي خو دوی د نهمومي ځکه چې د قانون تر اوسه پاټا ته نه دي پراخ شوي “ هغه وويل چې د ولسوال معلوماتو څانګه کولي شې د معلوماتو افشاکولو لپاره يو ميکانيزم رامينځته کړي که حتی وفاقي حکومت د قانون پراختيا ته زړه نه زړه وي
د پاټا لاندي سيمي په ۱۹۶۹ کې په پاکستان کې شموليت وکړو .مخکي د مالاکنډ ډويژن ټولي ولسوالي د رياست په توګه کار کولو. د سوات اوسيدونکي سليم خان وائي” د سيمي خلک د نور هيواد اوسيدونکو په شان پاکستاني کارډونه او شناخت لري.ولې بيا حکومت د نور هيواد په څير پاټا ته د ورته قوانين پراخولو له لارې غير مساوي اتباعو سره چلند کوي “
د آر ټی آئی کميسون کلنی ۲۰۱۶ راپور په وړاندي،د پاټا لخوا د خواستونو هيڅ ځواب نه ورکول کيږي.د کميسون دنده دا چې د آر ټی آئی غوښتنو سره د حکومت نشتوالي په اړه د خلکو شکايتونه اداره کړي
د نيوز لينز سره د کميسون کلينی راپور کاپي په وړاندي”د معلوماتو لپاره د آر ټی آئی ډيري غوښتن ليکونه د پاټاڅخه تر لاسه شوي..مګر په ډير افسوس سره،داسې نه ګڼرل کيږي چې قانون سيمې ته نه دی غزول شوی “
د آر ړی آئی قانون په وړاندي،عامه څانګې پابند دي چې د غوښتو نکو ٰلخوا غوښتلي شوي معلومات په لس ورځو کې ورکړي،که څانګه په مقرر وخت کې په معلو مات ورکولو کې پاتی راغله،خواست کوونکي د آر ټی آئی قانون په وړاندي کميسون ته شکايت کولي شي
کميسون پابند دي چې خواست کوونکي ته په ۶۰ ورځو کې ځواب ورکړي او د مطبوعاتو د معلوماتو افسر(پی آئی او) غوښتنه وکړئ چې په عامه څانګه کې نومول شوي ترڅو د معلوماتو چمتوکولو د ناکامی په اړه توضيحات وغواړې
دا آړ ټی آئی کلني راپور وائي چې د” غوره عامه ګټې “ لپاره وفاقي حکومت ته په کارده چې د آر ټی آئی قانون پاټا ته پراخ کولو لپاره ګامونه واخلي
د مدني ټولني غړی وائي چې د آر ټی آئی قانون د ژورناليستانو او وګړو لپاره غوره انتخاب دي چې عامه رسينو ته لاسرسې ومومې تر څو د عامه ادارو شفافيت او حساب ورکولو ډاډ تر لاسه کړي.په هر صورت کي که څه حال وي،دا پاټا څخه دا اتباعو او ژورناليستانو لخوا د غوښتني څه ځواب نشته
د سوات ځائي خبريال فضل خالق چې د ډان ورځپانړي سره کار کوي په ۷ جولائي د آر ټی آئی لپاره درخواست ورکړي وو، چې معلومه کړه شي چې په سوات کې د لوبو لپاره مصرف کړي شوي پيسې څومره دي
خالق وويل چې هغه ته په سوات کې د آر ټی آئی قانون نه شتون له امله د معلومات ور نه کړي شو .په کار دي چې د قانون سوات ته پراخ شي چې لږ تر لږه د خبر يالانو د معلوماتو لپاره خواستونه پوره کړه شي “
خالق وويل ژورناليستان ډيری وخت په رسمي ادارو يا دولتي ادارو په فنډونو اخته کيږي مګر د رسمي معلوماتو يا استازو اړتيا ته اړتيا لری ترڅو د معلوماتو ناپيد کولو لپاره يوازې د لمر وړ قوانينو سره سم وي
زاهد حسين چې د روڼتيا او شاملولو مختصيص د ډموکراتيکو زده کړو او احتساب لپاره چې په معلوماتو پورې اړوند کار کوي،وائي د معلوماتو چمتوکول د يو هيواد د اوسيدونکو اساسي حق دي” د پاټا او فاټا اوسيدونکو سره د دی نور هيواد د اوسيدونکو په شان عمل ووشي او د قانون دي هغوسيمو ته پراخ شي “
هغي وويل چې آر ټی آئی قانون نه صرف د عوامی ادارو نه د معلوماتو آخيستو لپاره يو پليټ فارم دي بلکی د عوامي ادارو او وګړو تر مينځ د باور ودانې يو لاره ده. دا داسي قوانينو په وړاندي،خلک د حکومتداری د ښه والي لپاره عامه دفترونو سره همکاري کوي “
د نيوز لينز سره په خبرو کې د آر ټی آئی کے پی ويان حسن علی وويل چې کميسون د مالاکنډډويژن نه د معلوماتو آخيستو لپاره په ګڼ شمير عرضي تر لاسه کړي دي خو لاتر اوسه د قانون سيمې ته پراخ شوي نه دي،ځکه دوۍ د دي عرضيو څه ريکارډ نه ساتي
علی وويل” زموږ سره د آر ټی آئی عرضيو د سيمو په سر څه تفصيلات نشته “ .هغه زياته وي دا پاټا او فاټا نه عرضي او شکايتونه موږ په پام کې نه لرو.
په آړ ټی ائی کميسون کې لوړ پوړي چارواکي چې د رسنيو سره د خبرو اجازه نه لري،د نوم نه څګندولو په شرط وويل چې دوی د کورني رياستونو او واليتی رياست څخه د ۲۰۱۴ کال نومبرتر پايه د دې غوښتنه کړې،چې د قانون ته تر پاټا پراختيا ورکړي
چارواکي وويل چې د وفاق لخوا د دي قانون پاټا او فاټا ته د پراختيا ورکولو په اړه هيڅ ځواب نه دي راغلي.د”سيمي)فاټا او پاټا( تور سوري دي .کله چې د عامه دفترونو او اداري فساد په روڼتيا کې راځې نو دوی به ودرول شي که چيري د آر ټی آئی قانون پراخ شي “
چې کله معلومه کړه شوه چې د دي قانون په نشتوالي کې معلومات څنګه تر لاسه کيدي شي نو د آر ټی آئی علی وويل د مالاکنډ په برخه کې د عامه دفترونو په اړه معلومات شتون لري که چيري واليت ته واليتی رياست غوښتنې وکړي چې د ولسواليو دفترونو کې د مالاکنډ په څانګو کې تر لاسه کيدي شي
علی وويل”له هغي د واليتي اداري مرکزونه په پښور کې موقعيت لري چې چرته د آر ټی آئی قانون شتون لري، د محکمي تړلي دي چې په مالاکنډ ډويژن کې موجود خپل دفترونو په اړه خلکو ته معلومات ورکړي “
د آر ټی آئی کميسون ډاټا څرګندوي چې د دسمبر ۲۰۱۳ نه تر اوسه ۹۹۸۵ عرضي د اوسيدونکو لخوا ورکړي شوي دي.په دي کې ۶۴۹۹ کيسونه حل کړي شوي او ۳۳۹۱ د نيم نه زيات— شکايتونو ته بدل کړي شوي دي
د ټولو شکايتونو څخه،ارقام ښيي چې له ۲۷۶۸ څخه زيات قضيې حل شوي دي په داسې حال کې چې پاتی نور د کميسون سره دي.د کميسون ۲۰۱۶ کلنئ راپور وائي چې د اپريل نه تر جون ۲۰۱۷ پوري د معلوماتو لپاره ۱۷۷۱ عرضي ورکړۍ شوي په ۱۴۰۹ نه زياتي پورا کړي شوي او معلومات ورکړه شول
