شاهد او د هغه ملګرو د دويم وکټ په لويدولو د خوښی سره نعري ووهلي—لکه څنګه چې هره ورځ دوی پنځه کانړو نه وکټ جوړ کړی او د کورونو مخکې په مصروف او تنګ سړک کرکټ لوبوي. د اسانه لوبه نه ده،ځکه هلکانو په کراچي کې د زرګونو نورو ماشومانو په څير په سړکونو کې ټرافيک ډب کړي.
د کراچي سړکونه خطرناک دي—لږ تر لږه مګر د ځوانان بديل نه لري، د سړکونه هيڅ شی نه دی.په ښار کې د لوبې ډيری لوبغالي په تيرو کلنو کې د ځمکې مافيا لخوا ګړندی شوي دي.
د14.91 ميليون نفوس (د ۲۰۱۷ سر شميرنه) او په کال کې زياتۍدو ،په کراچی کې ځمکه دومره ارزښتناکه شوي ده.د ملګرو ملتونو پرمختياي پروګرام اټکل کوي چې نفوس يې د ۲۰۲۵ کال په پرتله ۱۹ ميلينونو ته رسيږي،د شپږ ميلينونو زياتولي سره—چې د ښار ډير شنه ځايونه او رنګونه به د ژوند کولو اسنتيا وو او د ځوانانو لپاره لږ ځايونه مصرف کيږي.
د کراچي بې ثباتۍ ښاري کول اکثرا معنی لري چې د ښار ډير زيانمنونکي اتباع نه يواځې د اقتصادي فرصتونو څخه ليرې کيږي بلکې حتی د شنه ځای څخه خوند اخلي څاه ګانو استحقاق دي.
د پرانا( زاړه) ګوليمار سره نږدې پارکونه يا لوبغالي شتون نه لري چېرته چې شاهد ژوند کوي. او يوازي”لوبی “ ته راوتل د هغي مور زاهده لخوا د عيش وئيلو په سترګه کتل کيږي کوم چې په ډير کورونو کې د يوې ماسی(نوکر) په توګه کار کوي تر څو يوازې پای ته ورسيږي.
زاهده وويل”زه د خپل عوايدو څخه د ژوند شرايطو په سختي سره پيسې نه شم ورکولی، او يقينا د تفريح لپاره هم نه “ .هغي زياته کړه” ماشومان په سړکونو کې خوندي لوبې کوي،لږ تر لږه دوی د کور سره نږدې دي او دوی نيولي دي “
د يوې وروستی څيړنې په اساس،”ښاري کول جنسيت او تاوتريخوالی په کراچي کې “ پاکستان په جنوبي ايشيا کې د ښاري کولو لوړه کچه لري چې د ۲۰۵۰ کال په اوږدو کې ۳۵۵ ميليون نفوس ولري، او يوازې د ۳٪ څخه د ښاري کلنی کچه لري.
مطالعې په ګوته کوي چې په دواړو سنده او پنجاب کې، ۵۰ فيصده نفوس په سيمو کې ژوند کوي او د ۲۰۰۵ کال راهيسې، د نيما يي څخه زيات پاکستانيان د کراچي په ښار کې ژوند کوي.
زاهده يو ۴۰ کلن ښځه دي، شپيته کاله وړاندې، د هغي کور به په يوه نيمه برخه کې واقع وي مګر نن، د کراچی چټک پر مختګ سره،ځينې يې هلته يو څه ځای نيسي چې د لوی ښار نوی او نوی ښار زاړه برخه کې دي. زاهده سوچ کوي چې هغه د ډيرو په پرتله خوشبينه ده ځکه چې د هغي ميړه ۲۰ کاله وړاندي د هغه توان درلود کله چې ميړه يې کور ته وپلورل.
دا د زاهده او د هغي د کورنی لپاره يو نعمت دی ځکه چې پنځه کاله د مخه د هغي خاوند د کار کولو لپاره بيرته نه شو تللی.له هغي وروسته،زاهده بايد پر ځای کار ته لاړ شي.هغه د يوې کورنې په توګه کار کاوه چې د خپلو کورنيو څخه بهر د خلکو ليږدل کيږي،مګر اوس هغه د نوکر په توګه کار کوي، د غيرو کورونو پاکول.د کوچنی دوه کوټې کور چې هغه د خپل ميړه سره لري د اوږدې مودې د مخه ښه ژوند يادونه کوي.
زاهده وويل”کله چې زما ميړه روغ وو نو موږ په اساني سره ژوند کولو.هغي به کار کولو او ما به د خپل کور کارونه کول او د ماشومانو ليدل به مي کول. مګر د پيښې وروسته هغه ناروغ شو او زموږ جمع شوي پيسي د هغه درملنې ته لاړي او بيا موږ د ماشومانو د تعذيي لپاره پيسې نه درلود “ .هغي زياته کړه”ما کار وکتلو،په اصل کې هيڅوک زموږ د ملتړ لپاره ليوالتيا نه وو “.
ځمکه په ښار کې د قيمتي توکو ارزښت دي لکه څنګه چې د کراچي په څير لوی او ګران ځاي کې،دلته د ډير خلکو لپاره په کرايه کور آخيستل هم ګران کار دي.کومې ځمکې شتون لري او يا د ارزانه وړ وې د دې لوی ښار په غرونو کې موقعيت لري.عارف حسن ،مشهور معمار او پلان جوړونکي،کار پوه،ښوونکی ، او ټولنيز څيړونکي وايي چې د کراچي په سيمه کې ژوند کول د ګران کورونو په څير نه دي.هغه وايي چې ټرانسپورټ يو مهم لګښت دي،هيڅ کله چې د کراچی په څير لوی ښار او ډيرې د ښار شا و خوا حرکت کوي ډيره مينه نه لري.
حسن څرګندوي چې د ټرانسپورټ لګښت او وخت لکه عوامل د ښار اوسيدونکو چټک پراختيا ته الرهواروي چې خلک يې ګاونډې جوړې کړې.نارينا او ښځينه چې په دغو کورونو کې د مالدارانو، باغونو، پخلی او موټر چلونکو په څير کار کوي تر څو نږدې د غير رسمې کورونو لپاره بيرته غير رسمي کورونه جوړ کړي.
“ښار يو پلان شوي ښار دي، دا يو غير پلان شوي ښار نه دی.دا د نړی تر ټولو ښه پلان جوړ ونکو لخوا پلان شوي—د قوانينو او مقرراتو له مخې چې د پراختيا په حال کې وو.هلته لوبغالي وي،پارکونه و او هلته د امتياز ځايونه شتون درلود “
د ۱۹۷۵ نه ۱۹۸۵ پلان په وړاندي،د ښار مرکز بايد په هغه ځای کې چې سوک سنټر وو—په هم دې ډول د مدني مرکز شتون درلود،د سپورټ لوبغالي شتون درلود،د اډو مرکز يې وو، او د نورو فعاليتونو کلتوري او ټولنيزې د ټوله سيمه ډيره برخه وه.مګر بيا د ټوله سيمه د ۸۰ په ترڅ کې د پر مختيايي ټولنو او همکاری عملياتو او د ټولو هغو پايپالو لخوا پای ته ورسيدله . که چيري د پلي شي موږ به د کلتور او ورزش فعاليتونو لويه برخه ولرو او زه فکر کوم چې لوی عمر لرونکي ماشومان به يې کار واخستل شي “
زاهده د خپل کار لپاره چنګ چې رکشه استمالوي—يو موټر سائکل رکشه چې څوکۍ يې تر شپږو کسانو پورې وي.د کراچي د عامو اوسيدونکو لپاره لويه ستونزه په ښار کې د مناسب پبلک ټرانسپورټ نشتوالي ده . وروسته له هغي چې د محمکې له مخې د ريکارډ پر محدوديت باندې د جواز اخيستنې او خونديتوب مقرارتو شا وخوا انديښنې رامينځته شوې،نو رکشه يوازې په ځنګړو لنډو لارو چلولای شي.
حسن وايي چې د چنګ چې بنديز په پايله کې د عامه ټرانسپورټ د”۳۰۰۰۰۰ څوکيو “ له منځه وړلو لامل شوي چې په عمده ډول د لږ عايد هغه خلک اغيز من کوي چې هره ورځ د ۱۵ کلوميټره څخه زيات د ښار د غرونو څخه يو لاری سفر کوي—د ټرافيکی جامونو له امله له ۹۰ دقيقې څخه زيات واخلۍ .
او د يو اين ډي پي په پايښت ښاري کولو ستاتيژی په مطابق چې په ۲۰۱۶ کې خپور شوي،شيان به د خلکو لپاره بهتر نه شي.
لکه څنګه چې ښاري کولو ته وده ورکول کيږي،نو ځکه ښاري غربت دی.د نړيوال بانک له مخې،د ۲۰۳۵ لسيزه به د نړی تر ټولو بي وزلي په سيمو کې ژوند وکړي او راتلونکی به د ځوانانو لپاره چې د پاکستان ۶۰ سلنه جوړوي لا نور هم ډير خنډ وي.
ښاري،جندر او تاوتريخوالی مطالعه دا ده چې د راتلونکي ښاري نفوس به ځوان وي،ځکه چې ځوانان به دلته يو ښه تعليم تر لاسه کولو لپاره او د غوره دندې په لټه کې شي.
ځوانان لکه د زاهده زوی شاهد او د هغه ملګري په څير،چې په سړکونو کې کرکټ لوبې کوي، د ۳۰ کلنو څخه کم عمره ځوانانو برخه ده او احتمال لري د اقتصادي پر مختګ شرايط ته لږ پام وکړي. داسي ښکاري چې دوی به د فقر کرښې ته نږدې يا لږ تر لږه ژوند ته دوام ورکړي.
لکه څنګه چې هغه د خپلې مور د کتلو ټيلي ويزون ټوټې سره مخ کوي،شاهد په نړې کې هيڅ پام نه لري ”وګورئ؟ د ټول ورځ بهر ته لوبې کوي.تيلي ويزن وګورئ،مور يې وايي،نيمه خندا او تقريبا د هغي ستونزي هيرې کوي “
د زاهده د پنځو ماشومانو څخه يوازې د هغې ۱۹ کلنه—سليم،مشر زوۍ— .هغه د چابيو جوړولو په دکان کې کار کوي.سليم په نادره توګه د کور سره مرسته کوي مګر زاهده فکر نه کوي چې هغه د پيسو لپاره نه غواړي.
زاهده وائي چې”زه د سليم لپاره هيڅ قسم پريشاني نه لرم ځکه چې هغه دنده کوي او ډير زر به د هغه وده وشي.زه د شاهد په اړه انديښمن يم چې لږ تر لږه ښوونځي ته ځي.هغه زياتوي” هغه د سحر چې زه کار ته ځم ښوونځي لپاره ځي،مګر ما وموندله چې هغه يو ساعت وروسته بيرته راستانه کيږي او ټول وخت تيلي ويزن ګوري او په سړکونو ځی.زه څنګه په هغه باندې نطر وساتم؟ زه بايد کار وکړم “
د لږ معاش او د ژوند لوړه بيه سره سره،زاهده يو ښه تيلي ويزن لري چې ټول کورني يي ګوري—د پيسو او ځايو لپاره د پيسې يا وخت سره نه لري،تيلي ويزن يو خنډ دی چې دوی يې لري.
زاهده وائي”تيلي ويزن زموږ د کورني يو مهم ارزښت په توګه دي، دا يوازې يوازينی تفريح دي چې زما ماشومان يي لري، کله چې زما د خاوند صحت روغ وو موږ به په چکر ته تلو او د خپلو خپلوانو کورونو ته به هم ورتللو خو اوس چې زه د دندې څخه کورته ورسيږم،ډير ستړي ووم “
زاهده وويل” د خدائ شکر دي چې زما خاوند موږ ته خپل کور جوړ کرو.زه نور خلک ګورم چې تل د کور په لټون کې وي. هغه زياتوي”زما خوييندي چې په لياري کې اويسږي د کرايي په کور کې دي. کله چې شيان خراب شول نو دوی هڅه کوله چې حرکت وکړي مګر دوی نشي کولي . هغه څه و مومي چې دوی يې توان لري. او دوی هلته پاتي کيږی که څه هم هلته د تاوتريخوالي پر ضد د پوليسو(ځواکونو) لټون هم لګيا وي “
“بې شکه زه ګران څيزونه نه شم، اخيستلي،خو موږ يو فريج او ټي وي ته اړتيا لرله “ .زاهده تشريح کوي”په يو کور کې چې زه هلته کار کوم ما هلته يو ټي وي تر لاسه کړو. زه د دي پيسې هره مياشت ورکوم.زه اوس فکر کوم چې يو زوړ اے سي واخلم-ځکه چې د کراچي ګرمي اوس زياته شوي ده “
د زاهده لپاره د بريښنا بل ورکول څه مسله نه ده. د زاهده کور يو غير قانوني اړيکو ته ګوته نيسي چې د بريښنه څخه شبکه بريښنه لري. د بريښنه غله، لکه د اوبو غله، د کراچي په ولسوالي کې يوه عامه ستونزه ده ځکه چې ډيری نوي استوګناځای او زيرمې د ښار والی د تجهيزاتو ته په اشاره کولو سره غير قانوني اړيکې لري سرچينو باندې بار پريږدي . دشنمو لپاره،دوی په اسانی سره د منځنی پيرودنکي دي چې پخپله ورته ورته سامانونو کې ليوالتيا کوي مګر ليږد په مشروعيت وياړ لري.
عارف حسن وائي چې که څه هم د کراچي څکلو اوبو او غلا روانه موضوع،سره د ضرورت پوري پورا اوبه لري” د کراچي د اوبو مسله، په غټه توګه، د انتظامي له امله ده “ .هغي وويل چې ۴۰ فيصده اوبه په پائپونو کې د سوراخونو له امله ضايع کيږي.هغه وائي چې د اوبو مديريت واک، د کراچي اوبو او ويجاړ بورډ(کے ډبليو ايس بي) د خلکو لخوا په محاسبه شوي عوايدو ستونزې په اساني سره د دوی د پيسو تاديه کولو څخه انکار کوي.دا د اوبو واک ته ځي چې د بدلون کولو وړ لږ وړتيا لري.
زاهده د هغې د اړيکو د قانونيت په اړه ډيره انديښمنه نه ده. هغه د خپلو ماشومانو په راتلونکي کې د هغه نور څه انديښنه لري. هغه وايي که هلکان ښه تعليم تر لاسه کړي او نجونې واده وکړي،نو هغه به مطمئن وي چې هغې خپله دنده سر ته ورسوي.مګر د هغي ناڅاپي حالت او د دوامداره مبارزه کورني يې مخ پر وړاندې کړه، هغه ډاډه نه ده چې د به ټول کار وکړي.
څوک به زما د لوڼو سره واده وکړي که زه دوی ته قضيه ورکړم؟ هر يو پوهيږي چې زما ميړه د عايد کولو تاوان نه لري او زه په دې انديښنه کې ډيری بې وزلی شپې لګوم “
“سميرا ۱۶ کلن دي—لکه هغه په کلي کې وه نو بايد واده وکړي.هغه به څه وکړي “؟
