پښور: د وفاق انتظام لاندي قبائلي سيمو (FATA) کي د ټيټ سواد او د مکتبونو نه بهر ماشومان مهم دي چه د هغي ځائي ولالوو انځور را مخي ته کوي چه چرته په هر لس مکتبونو کي ۵ د اساسي اسانتياؤ هسي دي چه د ځائي ماشومانو د شموليت او څاڅکي مفهوم تجويز کوي.پخوا دولت د ترها ګري او سخت زيان پر محال د تعليم اخراجات د دوه برابر کړل خو په فاټا کي څه لمسوړ پر مختګ پام ته رانغلو.
د فاټا تعليمي رياست د ماموريت لري چه قبائلي سيمو کي د مخکې مهارتونو سره د تعليم ورکول وکړي.خو د حکومت لخوا د تعليمي رياست په لار کي د مالي مرستي زياتيدل چه مقصد ي د ذده کوونکو د شموليت زياتوالي او ښه کيفيت ورکړي شوي بجټ په نورو برخو تمرکز لري لکه د کارکوونکو معاش،پورونه او امتيازات دي
حقيقت تعقبونکي را معلومه کړه چه د تعليم رياست د غير ملکي کمک په لار کي ارزښت معاش تر لاسه کړو چه هغه بي کاره شو چه کله د پايلو سره تناسب کړي شو.په موجوده وخت کي USAID,UNDP,UNICEF او GIZ لومړۍ همکاران دي چه د فاټا په سخت او نرم پر مختګ کي کمک کوي.صرف د ترهاګري پر ضد په فاټا کي د بريالي پوځي آپريشن ورستو په تير څو کالنو کي خپل عادي عمليات پيل کړل .په هر لس مکتبونو کي اته فعال او او دوه غير فعال دي.په فاټا کي د حکومتي موسسو ټول شمير ۵۹۹۴ دي او په دي کي خصوصي مکتبونه ۴۰۸ دي.د کال ۲۰۱۵ او ۲۰۱۶ رسمي راپور شمير په وړاندي په هر لس ذده کوونکو کي اته په عامو ښوونځيو او دوه په خصوصي ښوونځيو ته ځي
په فاټا کي د ترها ګري په ترڅ کي ۱۲۰۰ ښوونځي په مکملا ليا قسمي توګه تباه شوي.د پوهني رياست وړاندي کړي شوي داټا په مطابق د بيلا بيلو کالينئ پرمختګ پروګرامونو لاندي د رغوني او بيا رغوني يونټ (RRU) او بهرنيو ډونرانو په کمک سره د ۹۰۰ مکتبونو په جوړيدو کي مرسته وشوه او په دي کي څه ليا تر اوسه د جوړيدو لاندي دي.۳۰۰ مکتبونه ليا تر اوسه د بيا رغوني په تمه دي
د فاټا د تعليم رياست مشر هاشم خان آفريدي حقيقت تعقبونکي ته وويل چه په کال ۲۰۰۹ کي په باجوړ ايجنسي کي د مکتبونو په فرينچر او او حفظ او مراقباتو باندي ۴ ميلينا کلداري مصرف شوي .ولي چه بمي چاودنو زياتره د مکتبونو کوټي او فرنيچر تباه کړي وو.د هغي په ووينه پاتي شوي فرنيچر غلا شو.د انځور دي چه فاټا د څو ويجاړونکي کلنو نه څنګه په اثر شو.
په نيمه نه زيات ښوونځي د اساسي اسناتياؤ هسي دي
که څه هم دي خو د فاټا تعليمي رياست د هغو ګټو لپاره سختي مبارزي کوي چه د کومو حاصيليدو دوئي کوشش لري. دوئي سره له پراخو امنيتي موضوعګاني د بجټ رکاوټ،د همغږي نيشتوالي او بي وزله پرمختيايي پلانونه ځپلي دي.په فاټا کي د نيمه نه زيات مکتبونه د احاطي ديوالونو،بريښنا،تشناب او د څښلو د اوبو د اسناتياؤ هسي دي چه د په فاټا کي د ماشومانو د اساسيالمل نسبت او د ښوونځي څخه بهر شمير زياتيدو يوه غټه وجه ده.
په ۱۶ دسمبر ۲۰۱۴ په پښور آرمي پبلک سکول ترروريستي بريد وشو او په دي کي ۱۴۴ ذده کوونکي شهيدان شول.دولت په ټول هيواد کي ټولو مکتبونو ته د امنيتي سرچينو زياتولو خبرداري ورکړه چه په هغي کي احاطي ديوالونه شامل دي خو فاتا په هيواد کي د نورو ولايتونو په تناسب کي تر ټولو زيان مندنکو پاتي دي چه هلته ډير مکتبونه د احاطي ديوالونو هسي دي.دغه د دولت د دلچسپي نيشتوالي ښکاره کوي چه د فاټا د ذده کوونکو د امنيت يقيني جوړيدل او د دوئي دي غږ چه د دښمن بچيانو ته به تعليم ورکوو، پر خلاف دي” مجھے دشمن کے بچوں کو پڑہانا ہے “
د جوړوني او پرمختګ معاون رئيس پالن کاشف حقيقت تعقبوونکي ته وويل چه محدود وسائل او د بجټ محدوديت د مکتبونو په اساسي اسناتياؤ لار کي ولاړ دي
زياتره ذده کوونکي د پنځم ټولګي نه اول مکتب پريږدي
په فاټا کي د اساسي اسنا تياؤ نيشتوالي هر کال د مکتبونو نه دډراپ آؤټ زياتوالي وجه کيدي شي په تيرو شپږو کلونو کي د چارواکو په ووينه په هر لس ماشومانو کي شپږ د لسم پاس کيدو قابل نه شي پاتي.د پنځم جماعت ذده کوونکو ماشومانو لپاره هم رښتيا ده چه د پورا کيدو اول مکتب پريږي.
د چارواکي نيټه نور پلټني وائي چه زناناؤ ډراپ آؤټ نسبت د ناريناؤ په مقابله کي زيات دي.چه مطلب په هر لس زناناؤ کي اووه د پورا کيدو اول مکتب پريږدي او په هر لس ناريناؤ کي شپږ د پورا کيدو اول مکتب پريږدي
د فا ټا تعليمي رياست اضافي ريئس محمد عباس خان حقيقت تعقبووونکي ته وويل چه د پرمختګ راتلونکي منصوبه بندي به په تعليم کي کافي بدلون راوړي او د زموږ لومړيتوب دي چه په دي مکتبونو کي و رکي اساسي اسناتياوي ډير ژر پورا شي.هغي د اعاده وکړه چه هغه ورځ نه د لري چه په فاټا کي به يو مکتب د اساسي اسناتياؤ هسي نه وي او ټول د مکتبونو نه بهر ماشومان به په ښوونځيو کي وي
په نيمه نه زيات ذده کوونکي د بنيادي خواندګي اساسي آزموينه نه شي پاس کولي
د رسمي معلوماتو ډاټا وائي چه د خواندګي اساسي آزموني رجحان د دولتي مکتبونو ذده کوونکي بي قراره کوي. په نيمه نه زيات د پنځم جماعت ذده کوونکي د ليکلي آزمويني نه کړي پاس .ګراف ښکاره کوي چه په هر لسو ذده کوونکو کي څلور د انګلش ژبي ليکلو ،څلور د رياضي،څلور د جنرل سائنس،پنځه د اردو او پنځه د اسلاميات پاس کړي. د هاشم په ووينه” که څه هم دي زموږ کيلوالي سيمۍ د ښاري سيمو سره نه پرتلو،خو هغه يو وخت وو چه، د فاټا ښونځي د ښاري ښوونځيو نه ښي وي..خو په فاټاکي مکتبو نه د امنيت ننګوني په ګزار وو. اوس اوچت د نوي کول په تمه دي “
د فاټا زده کونکي فعال شاهد اللہ آفريدي حقيقت تعقبونکي ته وويل چه په لاس کي څه منابع دي .دغه د ورذده کوونکو زمه داري ده چه د دي وخت نه ګټه پورته کړي او د زده کوونکو په ګټه بڼه شيانو په اړه پر ځائي شکايتونه وکړي.
دښوونځيو نه بهر ماشومان
که څه هم دي د آرټيکل ۲۵ اے”د زده کوونکي حق “ په وړاندي زده کوونکي يو اساسي حق لري او د غه د دولت زمه داري ده چه په هيواد کي واړه ماشومانو ته وړيا او اجباري زدکړي ورکړي.خو د رسمي ډاټا په وړاندي د ۵ کاله نه تر ۹ کاله پوري د آبادي ۳۱٪ښوونځيو نه بهر دي. مطلب د ۵ نه تر ۹ کاله عمر پوري د فاټا په هر لس ماشومانو کي پنځه په دولتي ښوونځو کي دي ،۱ په خصوصي، ۱په ديني مدرسو او ۳د ښوونيځو نه بهر دي.دا ډاټا نوري څيړني وائي چه د ۱۰ کاله نه تر ۱۴ کاله پوري آبادي ۸۲.۷۸٪ ماشومان د ښوونيځو نه بهر دي.د لس نه تر ۱۴ کاله عمر پوري آبادي يو ماشوم په خصوصي ښوونيځو او اته د ښوونيځو نه بهر دي.د ګراف د عمر په مطابق د بيلا بيلو عمر ډلو شاميليدو معلومات ښکاره کوي
هاشم اعاده لري چه د پوهني رياست د امنيت ادارو په مرستي سره به په څه خطر کي د فاټا د ښونيځو حفاظت کوي او دوئي به ښونيځو دوباره بحالي او جوړولو په وخت د دوئي امنيت برابر کړي. موږ د هيله لرو چه د ځائي پوليټيکل ايجنټ په کمک سره به د فاټا ښونيځو نه بهر تلونکو ماشومانو بيرته راوستل شي او ښي نتيجي به جاري شي
